Notebook Kullanmaya Başlangıç : Kullanım ve Bakım (2016)
https://www.enpedi.com/2010/09/3-admdan-olusan-ve-3-makaleye-yaydgm.html
Son güncelleme 30 Mayıs 2016
İlk yayın tarihi 31 Ocak 2011 (Yazının eski (2014) versiyonuna buradan ulaşabilirsiniz)
3 adımdan oluşan ve 3 makaleye yaydığım "Notebook kullanmaya başlangıç" serisinin ilk adımı Notebook Kullanmaya Başlangıç : İhtiyaçları belirlemek idi ve ihtiyaçlarınızı doğru belirlemeniz için size yardım etmeye çalıştırmıştım. Ardından 2. adımda yani Notebook Satın Alma Rehberi’nde doğru marka-model seçiminde size yardımcı olmaya çalıştım. Artık bilgisayarınızı satın aldınız ama keyfini çıkarmaya başlamadan önce yapmanız gereken şeyler var...
İlk olarak ürünü sağlam ve sorunsuz satın aldığınızdan emin olmalısınız;
Eğer mağazadan satın alıyorsanız üründe fiziksel bir hasar olup olmadığını mutlaka kontrol edin. Ardından ekranda piksel hatası olup olmadığını kontrol edin. Piksel hatası iki türlü olur;
Panel üreticileri alttaki durumlarda panele değiştirme garantisi sunarlar. Tersi belirtilmediyse (Zero Bright Dot Warranty - Sıfır ölü piksel garantisi) üreticinin sunduğu garanti panel üreticisinin verdiği garantidir. Yani;
Halen kullanmakta olduğunuz ya da almayı düşündüğünüz bilgisayarın ekranını test edebileceğiniz Dead Pixel Buddy isimli küçük aracı buradan indirebilirsiniz. Araç kurulum istemiyor yani USB bellekten çalıştırabilirsiniz ve sadece 288 KB
Eğer ürününüz kargo ile geldi ise teslim tutanağını imzalamadan önce mutlaka ürünü kontrol edin. Evet piksel kontrolü yapmanız belki mümkün olmayabilir (Burada uzaktan satın alımlarda kanunun verdiği 14 günlük cayma hakkı sizi koruyacaktır) ama doğru ürünün, eksiksiz olarak ve hasarsız bir şekilde elinize ulaştığından emin olmak en doğal hakkınız. Bundan utanmayın. Unutmayın ki örneğin kargoda orası burası kırılmış bir ürünü kontrol etmeden teslim alırsanız hiçbir hak iddia edemezsiniz. Eğer herhangi bir olumsuzluk tespit ederseniz ürünü kesinlikle teslim alamayın ve hemen satın aldığınız yer ile irtibata geçin.
Bilgisayarla beraber gelen kullanama kılavuzuna uygun olarak cihazın pilini takın ve yine uygun bir şekilde adaptörü vasıtası ile şebeke elektriğine bağlayın. Bu bilgisayarlar ön yüklemeli olarak gelirler yani eğer aldığınız yerde kurulumu tamamlatmadıysanız ilk çalıştırmada kurulumu tamamlamanız gerekir. Bu aşamada yapmanız gereken dil, klavye (Türkçe Q seçmelisiniz) seçimi ve bir kullanıcı hesabı oluşturmak gibi basit işlemler yapmaktır. Talimatları takip etmeniz yeterli olacaktır.
Kurulumu tamamladıktan sonra hemen bütün Windows güncellemelerini yükleyin. Eğer Microsoft Office programları kullanıyorsanız bunların güncellemelerini de yüklemeyi ihmal etmeyin.
Çoğu kullanıcının bir Notebook sahibi olması ile beraber aklına gelen ilk sorulardan biri de, -bilgisayarın en ucuz ve değersiz parçalarından biri olmasına rağmen- "Batarya ömrünü korumak için bataryayı nasıl kullanmam gerek?" tir. Bununla ilgili en doğru ve ayrıntılı Türkçe makaleye buradan ulaşabilirsiniz;
Bilgisayarınızı çalıştırdıktan sonra ilk yapmanız gereken şey, bilgisayarınızın güvenliğini sağlamaktır. İhtiyacınız olan güvenlik düzeyi bilgisayarı kimlerin kullanacağına ve kullananların ne yapacağına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Örneğin bir üniversite öğrencisinin ihtiyacı olan güvenlik düzeyi ile bütün işlerini Notebook'u ile gören bir iş insanının veya bilgisayarı çocukları ile beraber kullanan bir ebeveynin ihtiyacı olan güvenlik düzeyi farklıdır.
Çoğu sıradan kullanıcı buna gereğinden fazla önem verir ve bunu takıntı haline getirirler. Forumlarda yapılan gereksiz "Aman haaa!" telkinleri de buna eklendiğinde iyice paranoyaklaşırlar. Tabii ki eğer Internet bankacılığı hizmetlerini kullanıyorsanız veya bilgisayarınızda şirketiniz için hayati değerde olabilecek veriler barındırıyorsanız bu önemlidir ama sıradan bir ev kullanıcısı için lisanslı ve sürekli güncellenen bir işletim sistemi, ücretsiz bir Anti Virüs ve yine ücretsiz bir Anti-Malware yazılımı fazlasıyla yeterli gelecektir. Abartmayın!
İşletim sisteminin kurulumu tamamlandıktan sonra ilk iş güncellemeleri yüklemeli, bir Anti Virüs yazılımı edinmeli ya da bilgisayarınızda yüklü gelen Anti Virüs yazılını güncelleştirmelisiniz. Genelde bilgisayarınızda yüklü olarak gelen bir Anti Virüs yazılımı vardır. Fakat bu yazılımın deneme sürümü olduğunu ve belirlenmiş bir sürenin sonunda hiçbir işe yaramayacağını unutmayın. Çoğu yeni kullanıcı bu hataya düşer ve nasıl olsa Anti Virüs yazılımım var deyip bilgisayarını korumasız bırakır.
Bu yüzden eğer önemli veriler ile çalışıyorsanız ücretli bir Anti Virüs yazılımı edinmeyi düşünmelisiniz. Bunları bütün teknoloji marketlerde bulabilir ya da direk kendi üreticisinin sitesinden satın alabilirsiniz. Burada dikkat etmeniz gereken husus bu ürünlerin birbirine bariz bir üstünlükleri olmadığıdır. Her hangi bir yerde okuduğunuz "...antivirüs çok iyi abi, öbürleri dandik!" gibi yorumlar genelde bir Anti Virüs programının nasıl çalıştığını dahi bilmeyen insanlardan gelir. Ben size güvenerek kullanacağınız Anti Virüs programlarının kabaca bir listesini vereyim. Hangisi ucuzsa onu edinin:
Bitdefender, Kaspersky, McAfee (Intel Security), Norton, F-Secure, Avira, Panda, Trend Micro, BullGuard, eScan vs.
Eğer normal bir ev kullanıcısı iseniz ve güvenlik yazılımlarına bütçe ayırmak istemediğiniz için 2. seçeneğe yöneldiyseniz Windows 8 ve 10 ile beraber gelen gömülü Defender'ı kullanabilirsiniz. Daha önceki bir Windows sürümü kulanıyorsanız Microsoft Security Essentials'ı yüklemeniz gerekir. Tabii eğer favori bir Anti Virüs programınız varsa onu kurmayı tercih edebilirsiniz. Ama unutmayın sisteminizde her zaman tek anti virüs olmalı.
Anti-Malware/Spyware yazılımı olarak ise; Malwarebytes, Lavasoft Ad-Aware Free, Spy-Bot Search and Destroy, Spyware Terminator gibi yazılımlardan dilediğiniz birini kullanabilirsiniz.
Eğer bilgisayarınızı çocuklarınızda kullanıyorsa Windows Ebeveyn Denetimi ile çocuklarınızın internet erişimini denetleyebilir ve düzenleyebilirsiniz. Fakat bu tek başına yeterli olmayacaktır. Çocuğunuzu Internet kullanımı ve İnternet ortamında nasıl davranması gerektiği konusunda eğitmelisiniz. Bu çocuğunuzu ve ailenizi olası tehlikelerden korumak adına gereklidir. Ebeveyn Denetimlerini nasıl kullanacağınız hakkında bilgi almak ve her yaştan çocuğun İnternet eğitimi hakkında uzmanların önerilerini okumak için bununla ilgili yazımı okuyabilirsiniz;
Size saldırmak isteyen bir saldırganın yapabileceği tek şey size zararlı yazılımı/kodları yollamaktır. Bundan başka yapabileceği hiçbir şey yoktur! Başarılı olması ise sizin bu zararlı yazılımı/kodları kabul etmenizdir. Herhangi bir saldırganının örneğin kablosuz ağ /banka/mail adresinizin şifresini herhangi bir programla kırmasının imkânı yoktur. Bunlar forum veletlerinin uydurduğu/inandığı internet efsaneleridir. Örn. sizin mail adresinizle tanıdıklarınıza olmadık mailler atıldıysa bilin ki şifreniz çalınmamıştır; tıklatmamanız gereken bir bağlantıya tıklatarak veya şifrenizi 123456789 yaparak bu şifreyi siz vermişsinizdir, bu kadar basit!
Güvenlik konusunda yeterli bilginiz olduğuna emin değilseniz, çok daha ayrıntılı bir yazı dizisine buradan ulaşabilirsiniz;
Güvenlikte diğer önemli adım ise işletim sistemini, sürücüleri ve kullandığınız 3. parti programları güncel tutmaktır. Unutmayın bunları yayınlayan firmalar bunları iş olsun diye çıkarmıyorlar. Her güncelleme mutlaka bir eksiği, hatayı veya açığı kapatmak üzere yayınlanır. Bu da Exploit¹ ataklarını önlemenizi sağlayacaktır.
Eğer doğru ayarladıysanız, zaten işletim sistemi kendini otomatikman günceller. (Varsayılan ayar) Size düşen sürücüleri ve kullandığınız uygulamaları güncel tutmaktır.
Kullandığınız programları güncel tutmak ise daha kolay bir işlemdir. Çoğu program zaten yeni bir sürümü olduğunda kullanıcıyı uyarır. Sorun şudur ki bunlardan bazıları her sistem açılışında güncelleme kontrolü yaparlar ki bu pek istenmeyen bir durumdur. Bu yüzden bu tip güncellemeleri kapatabilir ve güncelleme kontrolü için Secunia PSI gibi oldukça fazla özelliğe sahip ileri seviye bir program kullanabileceğiniz gibi UpdateChecker gibi son derece basit ama işe yarayan bir programı kullanabilirsiniz.
Kurulumdan sonra yapılması gereken bir diğer önemli işlem, Bloatware (Üreticinin önyüklediği kendi programları) olarak bilinen onlarca gereksiz program ve aracı kaldırmaktır. Tabii bu işlem sırasında 3. parti yazılımların deneme sürümlerini de kaldırmayı ihmal etmeyin. Bunu Windows arayüzünden (Denetim Masası\Programlar\Programlar ve Özellikler\Program Kaldır) yapabilirsiniz. İsterseniz ücretsiz bir yazılım olan ve 30 gün boyunca profesyonel sürüm olarak kullanabileceğiniz Revo Uninstaller'i kullanabilirsiniz ancak ben tavsiye etmiyorum. (Bunu altta İşletim sisteminin bakımı bölümünde anlatacağım)
Hangi yazılımları kaldırıp kaldırmayacağınıza ise Google'da yapacağınız ufak bir araştırma ile veya bilgisayar forumlarında sizden daha deneyimli kullanıcılara sorarak kolayca doğru bir şekilde karar verebilirsiniz. Eğer aldığınız Notebook'un markası Asus ise şanslısınız. Bu konuda da bir makale yazmıştım bundan yararlanabilirsiniz. Eğer başka bir marka kullanıyorsanız sırasıyla üreticisinin sitesinden, sizden daha deneyimli bir kullanıcıdan veya Google aramasından bu programların ne işe yaradığı ile ilgili bilgi edinebilirsiniz.
Notebook temizliği ve donanım bakımı oldukça basittir. Ama yine de dikkat etmeniz gereken bir iki küçük nokta var:
Bilgisayarınızı kullanmaya başladıktan sonra yapmanız gereken bakımlar içeresinde en önemlisi Hard Disk bakımıdır. Peki, bu neden önemlidir?
Günümüz bilgisayarlarının zayıf halkası sabit disklerdir. Bunun sebebi İşlemci (CPU), Grafik işlemci (GPU), RAM gibi bilgisayarın performansını belirleyen temel unsurlar sürekli güçlenir ve kendini geliştirirken, -mekanik çalışma prensibine sahip olduklarından dolayı- sabit diskler bu gelişmede oldukça geride kaldılar. Örneğin günümüzde kullanılan güçlü bir işlemci saniyede 10 birim veri işleme gücüne sahipken Sabit disk, işlemciye -düşük okuma ve yazma hızından dolayı- ancak bunun 3-4 birimini sağlayabilmektedir.
İşte bu yüzden zaten zayıf olan sabit disk performansını en azından stabil tutmak çok önemlidir. Sabit diskin performansını en çok düşüren şey ise sabit diske kaydedilen verinin parçalanmasıdır. Parçalanma şöyle olur: Bazen belli bir gruba ait veri (Örneğin bir programa) maksimum performans için beraber yazılması gerekirken bir kısmı diskin farklı bir yerine diğer kısımları farklı farklı yerlere yazılır. Bu ise bu veriye ihtiyaç duyduğunuzda (Programı çalıştırdığınızda) sabit diskin bu veriye ulaşmak için farklı farklı yerlere bakmak zorunda kalmasına dolayısıyla yavaşlamaya sebep olur. Bu iki şekilde olur. Bunları makelenin önceki versiyonunda resimlerle anlatmıştım ama şimdi yazıyı kısaltmak adına atlıyorum. Dileyen makalenin önceki versiyonunda bu bölüme göz atabilir.
Bunun önüne geçmenin yolu "Disk Birleştirme"dir. Disk birleştirme işlemi parçalanmış olan dosyaları tekrar bir araya getirir ve ihtiyacınız olduğunda daha hızlı erişmenizi sağlar. Bunun için 3. parti programlar kullanabileceğiniz gibi Windows'un kendi araçlarını da kullanabilirsiniz. Windows'un kendi araçlarının kullanımı ile ilgili alttaki makalelerime göz atabilirsiniz. Özellikle 2. linkin 2. kısmına göz atmanızı öneririm.
Eğer 3. parti yazılım kullanacaksanız ücretli olarak Diskeeper, ücretsiz olarak Auslogics Disk Defrag'ı öneririm. Bilgisayarı kullanma sıklığınıza bağlı olarak bu işlemi 7-15 günde bir yapmanız gerekir.
Disk birleştirmenin dışında temizlik ve bakım için alttaki ana başlığa göz atmanızı şiddetle öneririm;
Bunun için kullanıcıların kullandığı pek çok 3. parti yazılım bulunur. Bunlar genelde hepsi bir arada programlardır. Örneğin, TuneUp Utilities ve Advanced System Care gibi yazılımlar...
Bazı kullanıcılarda sistemi temiz tutmak zamanla bir takıntı haline gelir. Onlarca temizlik programı kullanırlar ve neredeyse her gün sistemi tarayıp buldukları ne varsa silerler.
Bu kökeni Windows Vista ve öncesi Windows işletim sistemlerini olan bir alışkanlıktır. Eskiden diskler ve sistemler yavaş, disk kapasiteleri çok az, RAM’lar günümüz makinalarına göre acınacak seviyelerde olduğu için bu temizlik önemli idi. Kazanılacak 100 MB disk alanı önemli, kayıt defterini temiz tutarak 5-10 MB küçültmek kar sayılırdı. Ama günümüz Notebook'larında 4 GB RAM’ın, 500 GB sabit diskin standart olduğunu hatta çoğu kullanıcının SSD kullandığını düşünürsek bunların önemi kalmamıştır. Bugün Windows'da Kayıt Defteri yaklaşık 200-250 MB civarındadır ve siz bunu 2-3 sene boyunca hiç temizlemeseniz taş patlasın 50 MB gereksiz girdi oluşur. Bu da günümüz bilgisayarlarının çokta tınmayacağı bir miktardır.
Bu girizgahtan sonra gelelim dananın kuyruğunun koptuğu yere; Bu tip programlar (Temizleme, hızlandırma, optimize etme vs.) zarardan başka birşey değiller. Getirileri günümüz bilgisayarlarında çok çok az götürüleri ise çok fazla. Sık sık karşılaşılan ve tanımlanamayan/çözülemeyen sistem çökmeleri, güncelleme, yenileme, sıfırlama, kurtarma, sistem geri yükleme hataları çoğu zaman bu yazılımların üstlerine vazife olmadan sildiği kayıt defteri anahtarları ya da sistem dosyaları ile alakalı. Bu yüzden tavsiyem bu tip yazlımlardan uzak durun bir tanesini bile sisteminize kurmayın.
Her kullanıcının ihtiyacı farklı olsa da her bilgisayarda olması gereken olmazsa olmaz programlar vardır. Burada bunların bir listesini vereceğim. Eksiklikler olursa zamanla eklemeyi düşünüyorum;
Sistem yansıması/görüntüsü oluşturmak tamamen kişisel tercihiniz olsa da eğer elinizde Windows kurulum medyanız yoksa Sistem Onarım Diski'ni mutlaka oluşturun. Bu ileride bilgisayarınızın önyükleme kaydının veya sistem dosyalarının hasar görmesi ve bilgisayarınızın hiç açılamaması durumunda çok kısa sürede sisteminizi onarma olanağı sunacaktır.
Sistem yansıması/görüntüsü ise, işletim sisteminin kurulu olduğu sürücünün birebir kopyasını tekrar yüklenebilir sistem yansıması şeklinde harici bir medyaya veya D:\ sürücünüze yedeklemenizi sağlar. Bunun anlamı şudur;
Format atmak istediğinizde Windows'u sıfırdan kurup, sürücüleri ve favori 3.parti programlarınızı yüklemek ile uğraşmaktansa bu sistem yansımasını kullanarak bilgisayarınızı bu yedeği aldığınız andaki durumuna yükleyebilirsiniz. Bu yüzden sistem yansımasını sistemde görünen hiçbir problem olmadığında ve bilgisayarınızı tam istediğiniz duruma getirdiğinizde almanız mantıklı olacaktır. Böylece 15 dakikada format atabilir ve hiçbir şey yüklemek zorunda kalmazsınız. Sistem yansımasını nasıl oluşturacağınızı ve bunu nasıl geri yükleyeceğinizi öğrenmek için buraya tıklatın.
Artık bilgisayarınızın keyfini çıkarma zamanı. ve çeşitli kişiselleştirmeler, ipuçları ve karşılaşacağınız problemler için Enpedi’deki yüzlerce makaleden yararlanabilirsiniz.
Bilgisayarınızı uzun yıllar sorunsuzca kullanmanız dileğiyle...
İlk yayın tarihi 31 Ocak 2011 (Yazının eski (2014) versiyonuna buradan ulaşabilirsiniz)
3 adımdan oluşan ve 3 makaleye yaydığım "Notebook kullanmaya başlangıç" serisinin ilk adımı Notebook Kullanmaya Başlangıç : İhtiyaçları belirlemek idi ve ihtiyaçlarınızı doğru belirlemeniz için size yardım etmeye çalıştırmıştım. Ardından 2. adımda yani Notebook Satın Alma Rehberi’nde doğru marka-model seçiminde size yardımcı olmaya çalıştım. Artık bilgisayarınızı satın aldınız ama keyfini çıkarmaya başlamadan önce yapmanız gereken şeyler var...
Ürünü teslim alırken;
İlk olarak ürünü sağlam ve sorunsuz satın aldığınızdan emin olmalısınız;
Eğer mağazadan satın alıyorsanız üründe fiziksel bir hasar olup olmadığını mutlaka kontrol edin. Ardından ekranda piksel hatası olup olmadığını kontrol edin. Piksel hatası iki türlü olur;
- Parlak nokta: Siyah arka planda sürekli görünen beyaz veya renkli nokta.
- Siyah nokta: Açık renk arka planda beliren siyah nokta.
Panel üreticileri alttaki durumlarda panele değiştirme garantisi sunarlar. Tersi belirtilmediyse (Zero Bright Dot Warranty - Sıfır ölü piksel garantisi) üreticinin sunduğu garanti panel üreticisinin verdiği garantidir. Yani;
- 3 Parlak nokta veya 6 siyah nokta,
- 2 yan yana parlak veya siyah nokta
- 15 mm'lik çap içerisinde 3 herhangi nokta
Halen kullanmakta olduğunuz ya da almayı düşündüğünüz bilgisayarın ekranını test edebileceğiniz Dead Pixel Buddy isimli küçük aracı buradan indirebilirsiniz. Araç kurulum istemiyor yani USB bellekten çalıştırabilirsiniz ve sadece 288 KB
Eğer ürününüz kargo ile geldi ise teslim tutanağını imzalamadan önce mutlaka ürünü kontrol edin. Evet piksel kontrolü yapmanız belki mümkün olmayabilir (Burada uzaktan satın alımlarda kanunun verdiği 14 günlük cayma hakkı sizi koruyacaktır) ama doğru ürünün, eksiksiz olarak ve hasarsız bir şekilde elinize ulaştığından emin olmak en doğal hakkınız. Bundan utanmayın. Unutmayın ki örneğin kargoda orası burası kırılmış bir ürünü kontrol etmeden teslim alırsanız hiçbir hak iddia edemezsiniz. Eğer herhangi bir olumsuzluk tespit ederseniz ürünü kesinlikle teslim alamayın ve hemen satın aldığınız yer ile irtibata geçin.
Bu aşamada mağazada da alsanız, ürününüz kargo ile de gelse dikkat etmeniz gereken 2. önemli nokta fatura ve garanti belgesinin doğru ve eksiksiz bir şekilde düzenlendiğinden emin olmak. Faturada, ödediğiniz bedelin tam olarak yazıldığından emin olun. Garanti belgesinin ise, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı onaylı, tarih atılmış ve kaşelenmiş olduğundan emin olun. Garanti süreniz bitse bile garanti belgenizi ve faturanızı mutlaka muhafaza edin.
İlk çalıştırma,
Bilgisayarla beraber gelen kullanama kılavuzuna uygun olarak cihazın pilini takın ve yine uygun bir şekilde adaptörü vasıtası ile şebeke elektriğine bağlayın. Bu bilgisayarlar ön yüklemeli olarak gelirler yani eğer aldığınız yerde kurulumu tamamlatmadıysanız ilk çalıştırmada kurulumu tamamlamanız gerekir. Bu aşamada yapmanız gereken dil, klavye (Türkçe Q seçmelisiniz) seçimi ve bir kullanıcı hesabı oluşturmak gibi basit işlemler yapmaktır. Talimatları takip etmeniz yeterli olacaktır.
Kurulumu tamamladıktan sonra hemen bütün Windows güncellemelerini yükleyin. Eğer Microsoft Office programları kullanıyorsanız bunların güncellemelerini de yüklemeyi ihmal etmeyin.
Çoğu kullanıcının bir Notebook sahibi olması ile beraber aklına gelen ilk sorulardan biri de, -bilgisayarın en ucuz ve değersiz parçalarından biri olmasına rağmen- "Batarya ömrünü korumak için bataryayı nasıl kullanmam gerek?" tir. Bununla ilgili en doğru ve ayrıntılı Türkçe makaleye buradan ulaşabilirsiniz;
Güvenlik
Bilgisayarınızı çalıştırdıktan sonra ilk yapmanız gereken şey, bilgisayarınızın güvenliğini sağlamaktır. İhtiyacınız olan güvenlik düzeyi bilgisayarı kimlerin kullanacağına ve kullananların ne yapacağına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Örneğin bir üniversite öğrencisinin ihtiyacı olan güvenlik düzeyi ile bütün işlerini Notebook'u ile gören bir iş insanının veya bilgisayarı çocukları ile beraber kullanan bir ebeveynin ihtiyacı olan güvenlik düzeyi farklıdır.
Çoğu sıradan kullanıcı buna gereğinden fazla önem verir ve bunu takıntı haline getirirler. Forumlarda yapılan gereksiz "Aman haaa!" telkinleri de buna eklendiğinde iyice paranoyaklaşırlar. Tabii ki eğer Internet bankacılığı hizmetlerini kullanıyorsanız veya bilgisayarınızda şirketiniz için hayati değerde olabilecek veriler barındırıyorsanız bu önemlidir ama sıradan bir ev kullanıcısı için lisanslı ve sürekli güncellenen bir işletim sistemi, ücretsiz bir Anti Virüs ve yine ücretsiz bir Anti-Malware yazılımı fazlasıyla yeterli gelecektir. Abartmayın!
Yeni kullanıcıların en çok yaptığı hatalardan biri de daha güvenli olsun diye 2 ayrı virüs koruma yazılımını aynı anda kullanmaktır. Şunu asla nutmayın; aynı anda 2 Anti Virüs programı kesinlikle kullanılmaz! Bunu yapmak sisteminizi dramatik bir şekilde yavaşlatacak, koruma seviyenizi düşürecek ve sisteminizi kararsızlaştıracaktır.
İşletim sisteminin kurulumu tamamlandıktan sonra ilk iş güncellemeleri yüklemeli, bir Anti Virüs yazılımı edinmeli ya da bilgisayarınızda yüklü gelen Anti Virüs yazılını güncelleştirmelisiniz. Genelde bilgisayarınızda yüklü olarak gelen bir Anti Virüs yazılımı vardır. Fakat bu yazılımın deneme sürümü olduğunu ve belirlenmiş bir sürenin sonunda hiçbir işe yaramayacağını unutmayın. Çoğu yeni kullanıcı bu hataya düşer ve nasıl olsa Anti Virüs yazılımım var deyip bilgisayarını korumasız bırakır.
Bu yüzden eğer önemli veriler ile çalışıyorsanız ücretli bir Anti Virüs yazılımı edinmeyi düşünmelisiniz. Bunları bütün teknoloji marketlerde bulabilir ya da direk kendi üreticisinin sitesinden satın alabilirsiniz. Burada dikkat etmeniz gereken husus bu ürünlerin birbirine bariz bir üstünlükleri olmadığıdır. Her hangi bir yerde okuduğunuz "...antivirüs çok iyi abi, öbürleri dandik!" gibi yorumlar genelde bir Anti Virüs programının nasıl çalıştığını dahi bilmeyen insanlardan gelir. Ben size güvenerek kullanacağınız Anti Virüs programlarının kabaca bir listesini vereyim. Hangisi ucuzsa onu edinin:
Bitdefender, Kaspersky, McAfee (Intel Security), Norton, F-Secure, Avira, Panda, Trend Micro, BullGuard, eScan vs.
Bilgisayarınıza bulaşabilecek kötü amaçlı yazılımlar pek çok sınıfa ayrılır. Fakat bu ayrımlar çok net değildir. Bu kötü amaçlı yazılımlar Virüs¹, Worm¹ (Solucan), Truva Atı¹ (Trojan Horse), Backdoor¹, Spam¹, Rootkit¹, Adaware¹ vb. gibi isimlerle karşınıza çıkarlar ve bunları belli bir sınıfa koymak çoğu zaman mümkün olmaz. Bunların hepsinden korunabilmek için kaba olarak 2 yol izleyebilirsiniz; bir "Security Suit" kullanmak (Bunlar Güvenlik Duvarı², AntiVirüs² ve Anti-Malware/Spyware² yazılımlarının kombinasyonundan oluşur.) veya Anti Virüs, Anti-Malware/Spyware ve Güvenlik Duvarı (Windows'un kendi Güvenlik Duvarı mevcuttur fakat isterseniz bir 3. parti güvenlik duvarı da kullanabilirsiniz.) olarak farklı programlar kullanmak. "Securty Suit"ler genelde ücretlidir ve 2. seçenek çoğu kullanıcı için daha uygundur.
Eğer normal bir ev kullanıcısı iseniz ve güvenlik yazılımlarına bütçe ayırmak istemediğiniz için 2. seçeneğe yöneldiyseniz Windows 8 ve 10 ile beraber gelen gömülü Defender'ı kullanabilirsiniz. Daha önceki bir Windows sürümü kulanıyorsanız Microsoft Security Essentials'ı yüklemeniz gerekir. Tabii eğer favori bir Anti Virüs programınız varsa onu kurmayı tercih edebilirsiniz. Ama unutmayın sisteminizde her zaman tek anti virüs olmalı.
Anti-Malware/Spyware yazılımı olarak ise; Malwarebytes, Lavasoft Ad-Aware Free, Spy-Bot Search and Destroy, Spyware Terminator gibi yazılımlardan dilediğiniz birini kullanabilirsiniz.
Bir ücretli Security Suit kullanıyor olsanız dahi -anlık koruma özelliği varsa kapalı olmak şartıyla- bu yazılımlardan birini sisteminizde bulundurun ve ayda bir (İmza tabanını güncelledikten sonra) tam tarama yapın.
Ebeveyn denetimi;
Eğer bilgisayarınızı çocuklarınızda kullanıyorsa Windows Ebeveyn Denetimi ile çocuklarınızın internet erişimini denetleyebilir ve düzenleyebilirsiniz. Fakat bu tek başına yeterli olmayacaktır. Çocuğunuzu Internet kullanımı ve İnternet ortamında nasıl davranması gerektiği konusunda eğitmelisiniz. Bu çocuğunuzu ve ailenizi olası tehlikelerden korumak adına gereklidir. Ebeveyn Denetimlerini nasıl kullanacağınız hakkında bilgi almak ve her yaştan çocuğun İnternet eğitimi hakkında uzmanların önerilerini okumak için bununla ilgili yazımı okuyabilirsiniz;
Şunu unutmayın güvenliğiniz için en büyük tehlike sizsiniz ! ³
Size saldırmak isteyen bir saldırganın yapabileceği tek şey size zararlı yazılımı/kodları yollamaktır. Bundan başka yapabileceği hiçbir şey yoktur! Başarılı olması ise sizin bu zararlı yazılımı/kodları kabul etmenizdir. Herhangi bir saldırganının örneğin kablosuz ağ /banka/mail adresinizin şifresini herhangi bir programla kırmasının imkânı yoktur. Bunlar forum veletlerinin uydurduğu/inandığı internet efsaneleridir. Örn. sizin mail adresinizle tanıdıklarınıza olmadık mailler atıldıysa bilin ki şifreniz çalınmamıştır; tıklatmamanız gereken bir bağlantıya tıklatarak veya şifrenizi 123456789 yaparak bu şifreyi siz vermişsinizdir, bu kadar basit!
- İnternet üzerinde kimseye güvenmeyin.
- Kimse kimseye bedava bir şey vermez, Google'da "bedava" veya "free" diye arama yapmayın ve bu tip önerilerin linklerine asla tıklamayın.
- 3. parti programları mutlaka resmi sitesinden indirin.
- Çok bilinen ve güvenilir olanları dışında güvenlik yazılımı kullanamayın. Unutmayın size en çok zarar verecek ve kurtulması en zor zararlı yazılımlar "sahte" AntiVirüs ve Anti-Malware/Spyware yazılımlarıdır.
Güvenlik konusunda yeterli bilginiz olduğuna emin değilseniz, çok daha ayrıntılı bir yazı dizisine buradan ulaşabilirsiniz;
Güvenlikte diğer önemli adım ise işletim sistemini, sürücüleri ve kullandığınız 3. parti programları güncel tutmaktır. Unutmayın bunları yayınlayan firmalar bunları iş olsun diye çıkarmıyorlar. Her güncelleme mutlaka bir eksiği, hatayı veya açığı kapatmak üzere yayınlanır. Bu da Exploit¹ ataklarını önlemenizi sağlayacaktır.
Eğer doğru ayarladıysanız, zaten işletim sistemi kendini otomatikman günceller. (Varsayılan ayar) Size düşen sürücüleri ve kullandığınız uygulamaları güncel tutmaktır.
Dizüstü bilgisayarların çoğu bileşeni o modele özgü bileşenler. Dolayısıyla bunların sürücüleri bir sorun olmadığı sürece güncellenmiyor. Bazı kulanıcılar ise sürücü güncellemeyi takıntı haline getirip, olur olmaz ne idiğü belirsiz siteler ya da programlar (Bu sitelerin veya programların çoğu spam veya zararlı yazılım içeriyor) vasıtasıyla sürücü güncelliyorlar. Bu ise sistemi kararsızlaştırıyor. Benim size tavsiyem -Ekran kart(lar)ınızın sürücüsü dışında- üreticinizin verdiği sürücüleri kullanın. Rahat duramıyorsanız çip setinizin (Burada madde 4) ve kablosuz ağ kartınızın (WLAN) sürücüsünü de araştırıp güncelleyebilirsiniz. Bunun dışındaki sürücüleri ise güncellemenize gerek yok.
Kullandığınız programları güncel tutmak ise daha kolay bir işlemdir. Çoğu program zaten yeni bir sürümü olduğunda kullanıcıyı uyarır. Sorun şudur ki bunlardan bazıları her sistem açılışında güncelleme kontrolü yaparlar ki bu pek istenmeyen bir durumdur. Bu yüzden bu tip güncellemeleri kapatabilir ve güncelleme kontrolü için Secunia PSI gibi oldukça fazla özelliğe sahip ileri seviye bir program kullanabileceğiniz gibi UpdateChecker gibi son derece basit ama işe yarayan bir programı kullanabilirsiniz.
Fazlalıklardan kurtulmak
Kurulumdan sonra yapılması gereken bir diğer önemli işlem, Bloatware (Üreticinin önyüklediği kendi programları) olarak bilinen onlarca gereksiz program ve aracı kaldırmaktır. Tabii bu işlem sırasında 3. parti yazılımların deneme sürümlerini de kaldırmayı ihmal etmeyin. Bunu Windows arayüzünden (Denetim Masası\Programlar\Programlar ve Özellikler\Program Kaldır) yapabilirsiniz. İsterseniz ücretsiz bir yazılım olan ve 30 gün boyunca profesyonel sürüm olarak kullanabileceğiniz Revo Uninstaller'i kullanabilirsiniz ancak ben tavsiye etmiyorum. (Bunu altta İşletim sisteminin bakımı bölümünde anlatacağım)
Hangi yazılımları kaldırıp kaldırmayacağınıza ise Google'da yapacağınız ufak bir araştırma ile veya bilgisayar forumlarında sizden daha deneyimli kullanıcılara sorarak kolayca doğru bir şekilde karar verebilirsiniz. Eğer aldığınız Notebook'un markası Asus ise şanslısınız. Bu konuda da bir makale yazmıştım bundan yararlanabilirsiniz. Eğer başka bir marka kullanıyorsanız sırasıyla üreticisinin sitesinden, sizden daha deneyimli bir kullanıcıdan veya Google aramasından bu programların ne işe yaradığı ile ilgili bilgi edinebilirsiniz.
Notebook dış temizliği ve donanım bakımı
Notebook temizliği ve donanım bakımı oldukça basittir. Ama yine de dikkat etmeniz gereken bir iki küçük nokta var:
- Notebook kasası ve ekranını temizlemek için sadece distile su veya bu iş için özel olarak üretilmiş solüsyonlar ve Mikro Fiber bezler ile yapın. Bütün teknoloji marketlerde bulabileceğiniz bu temizlik setlerinin fırça ihtiva edenlerinden edinmeniz özellikle klavye temizliğinde size kolaylık sağlayacaktır.
- Notebook temizliğinde kağıt havlu, kağıt mendil, tuvalet kağıdı ya da tişörtünüz gibi malzemeler kullanmayın. Bunlar Mikro Fiber bezlere oranla çok sert malzemelerdir ve kolayca ekranı çizebilirler.
- Notebook temizliğinde Amonyak, Etil Alkol, Toluen, Metil Klorür ve Eter kimyasallarını içeren temizlik ürünleri kullanmayın. Bunlar LCD ekranı oluşturan kimyasallar ile reaksiyona girebilen kimyasallardır.
- Kullandığınız temizlik sıvısını direk ekrana püskürtmeyin. Mikro Fiber beze püskürterek uygulayın.
- LCD ekranı silerken dikey hareketlerle silin. Yatay hareketlerden kaçının ve çok fazla bastırmayın.
- Notebook'u taşırken ve çantaya sokup çıkarırken her zaman menteşelerin olduğu tarafından (Arka taraf) kavrayın ve bunu alışkanlık haline getirin. Bu -olası- LCD ekrana uygulanacak fazla basıncı ve özellikle kilit mekanizması olan modellerde kilit mekanizmasının zarar görmesini engelleyecektir.
- Havalandırma ızgaralarının toz ile tıkanmasına izin vermeyin. Bunu engellemek için arada sırada elektrik süpürgesini, ucuna uygun bir aparat takarak kullanabilirsiniz.
- Adaptör kablosunun havalandırma ızgaralarından üflenen sıcak havaya maruz kalmasına izin vermeyin.
- Adaptör kablosunu katlamayın ve kırılmasına izin vermeyin. Unutmayın herhangi bir kabloya zarar vermemenin en iyi yolu kendi halinde bırakmaktır.
- Performansa ihtiyaç duymadıkça "Güç tasarrufu" veya "Dengeli" güç seçeneklerinden birini kullanın. Bu Notebook'un genel ısısını aşağı çekecek ve ömrünü uzatacaktır.
- Bilgisayarınızı çantada taşıyorsanız bilgisayarı ve çevre donanımı çantaya yerleştirmekle ilgili koruyucu alışkanlıklar edinin. Bu özellikle çevre donanımını daha uzun süre sorunsuzca kullanmanızı sağlayacaktır. Bunlar basit önlemler gibi görünse de donanımınızı korumak konusunda elde edeceğiniz alışkanlıklar size hiç bir ekstra zahmet vermezken ileride oluşacak pek çok hasarı engelleyecektir. Altta 2 örnek görüyorsunuz. Bu örnekler çoğaltılabilir;
Sabit Disk Bakımı
Bilgisayarınızı kullanmaya başladıktan sonra yapmanız gereken bakımlar içeresinde en önemlisi Hard Disk bakımıdır. Peki, bu neden önemlidir?
Günümüz bilgisayarlarının zayıf halkası sabit disklerdir. Bunun sebebi İşlemci (CPU), Grafik işlemci (GPU), RAM gibi bilgisayarın performansını belirleyen temel unsurlar sürekli güçlenir ve kendini geliştirirken, -mekanik çalışma prensibine sahip olduklarından dolayı- sabit diskler bu gelişmede oldukça geride kaldılar. Örneğin günümüzde kullanılan güçlü bir işlemci saniyede 10 birim veri işleme gücüne sahipken Sabit disk, işlemciye -düşük okuma ve yazma hızından dolayı- ancak bunun 3-4 birimini sağlayabilmektedir.
İşte bu yüzden zaten zayıf olan sabit disk performansını en azından stabil tutmak çok önemlidir. Sabit diskin performansını en çok düşüren şey ise sabit diske kaydedilen verinin parçalanmasıdır. Parçalanma şöyle olur: Bazen belli bir gruba ait veri (Örneğin bir programa) maksimum performans için beraber yazılması gerekirken bir kısmı diskin farklı bir yerine diğer kısımları farklı farklı yerlere yazılır. Bu ise bu veriye ihtiyaç duyduğunuzda (Programı çalıştırdığınızda) sabit diskin bu veriye ulaşmak için farklı farklı yerlere bakmak zorunda kalmasına dolayısıyla yavaşlamaya sebep olur. Bu iki şekilde olur. Bunları makelenin önceki versiyonunda resimlerle anlatmıştım ama şimdi yazıyı kısaltmak adına atlıyorum. Dileyen makalenin önceki versiyonunda bu bölüme göz atabilir.
Bunun önüne geçmenin yolu "Disk Birleştirme"dir. Disk birleştirme işlemi parçalanmış olan dosyaları tekrar bir araya getirir ve ihtiyacınız olduğunda daha hızlı erişmenizi sağlar. Bunun için 3. parti programlar kullanabileceğiniz gibi Windows'un kendi araçlarını da kullanabilirsiniz. Windows'un kendi araçlarının kullanımı ile ilgili alttaki makalelerime göz atabilirsiniz. Özellikle 2. linkin 2. kısmına göz atmanızı öneririm.
Eğer 3. parti yazılım kullanacaksanız ücretli olarak Diskeeper, ücretsiz olarak Auslogics Disk Defrag'ı öneririm. Bilgisayarı kullanma sıklığınıza bağlı olarak bu işlemi 7-15 günde bir yapmanız gerekir.
SSD ünitelerinde disk birleştirmeye gerek yoktur. Aksine disk birleştirme SSD ünitelerinin ömrünü kısaltır. Bu yüzden SSD ünitelerinde kesinlikle disk birleştirme yapmayın!
Disk birleştirmenin dışında temizlik ve bakım için alttaki ana başlığa göz atmanızı şiddetle öneririm;
İşletim sisteminin bakımı
Bunun için kullanıcıların kullandığı pek çok 3. parti yazılım bulunur. Bunlar genelde hepsi bir arada programlardır. Örneğin, TuneUp Utilities ve Advanced System Care gibi yazılımlar...
Bazı kullanıcılarda sistemi temiz tutmak zamanla bir takıntı haline gelir. Onlarca temizlik programı kullanırlar ve neredeyse her gün sistemi tarayıp buldukları ne varsa silerler.
Bu kökeni Windows Vista ve öncesi Windows işletim sistemlerini olan bir alışkanlıktır. Eskiden diskler ve sistemler yavaş, disk kapasiteleri çok az, RAM’lar günümüz makinalarına göre acınacak seviyelerde olduğu için bu temizlik önemli idi. Kazanılacak 100 MB disk alanı önemli, kayıt defterini temiz tutarak 5-10 MB küçültmek kar sayılırdı. Ama günümüz Notebook'larında 4 GB RAM’ın, 500 GB sabit diskin standart olduğunu hatta çoğu kullanıcının SSD kullandığını düşünürsek bunların önemi kalmamıştır. Bugün Windows'da Kayıt Defteri yaklaşık 200-250 MB civarındadır ve siz bunu 2-3 sene boyunca hiç temizlemeseniz taş patlasın 50 MB gereksiz girdi oluşur. Bu da günümüz bilgisayarlarının çokta tınmayacağı bir miktardır.
Bu girizgahtan sonra gelelim dananın kuyruğunun koptuğu yere; Bu tip programlar (Temizleme, hızlandırma, optimize etme vs.) zarardan başka birşey değiller. Getirileri günümüz bilgisayarlarında çok çok az götürüleri ise çok fazla. Sık sık karşılaşılan ve tanımlanamayan/çözülemeyen sistem çökmeleri, güncelleme, yenileme, sıfırlama, kurtarma, sistem geri yükleme hataları çoğu zaman bu yazılımların üstlerine vazife olmadan sildiği kayıt defteri anahtarları ya da sistem dosyaları ile alakalı. Bu yüzden tavsiyem bu tip yazlımlardan uzak durun bir tanesini bile sisteminize kurmayın.
3.Parti Programlar
Her kullanıcının ihtiyacı farklı olsa da her bilgisayarda olması gereken olmazsa olmaz programlar vardır. Burada bunların bir listesini vereceğim. Eksiklikler olursa zamanla eklemeyi düşünüyorum;
- Anti Virüs programı
- Anti Malware/Spyware programı
- Disk birleştirme: Disk birleştirmek için daha evvel de bahsetmiştim Diskeeper, O&O Defrag veya Auslogics Disk defrag'ı kullanabilirsiniz.
- Veri sıkıştırma/Açma: Sıkıştırılmış dosyaları açmak için WinRar, WinZip veya 7-Zip'i ten birini kurabilirsiniz.
- Sistem İzleme: Sistem ısısını ölçmek için Real Temp ve sistem bilgileri için Lavalys Everest veya SIW'i (Bağlantıda SIW maddesini okuyun) kullanabilirsiniz.
- Medya oynatıcı: Medya oynatıcı olarak ben Gom Player kullanıyorum ve memnunum sizde dilediğiniz programları kullanabilirsiniz.
- Kodek⁴: Her türden medyayı oynatabilmek için bir Kodek paketine ihtiyacınız olacak. Ben K-Lite Mega Codec Pack⁵'i kullanıyorum.
Sistem Onarım Diski ve Sistem Yansıması Oluşturun
Sistem yansıması/görüntüsü oluşturmak tamamen kişisel tercihiniz olsa da eğer elinizde Windows kurulum medyanız yoksa Sistem Onarım Diski'ni mutlaka oluşturun. Bu ileride bilgisayarınızın önyükleme kaydının veya sistem dosyalarının hasar görmesi ve bilgisayarınızın hiç açılamaması durumunda çok kısa sürede sisteminizi onarma olanağı sunacaktır.
Eğer böyle bir durum başınıza gelirse ve bilgisayarınızda yedeklenememiş hayati veriler varsa bunun ne kadar işe yarayan bir şey olduğunu anlarsınız ve bana dua edersiniz.
Windows 8 ve 10 sistem kurtarma seçenekleri (WinRE) |
Windows Vista ve 7 sistem kurtarma seçenekleri (WinRE) |
Sistem yansıması/görüntüsü ise, işletim sisteminin kurulu olduğu sürücünün birebir kopyasını tekrar yüklenebilir sistem yansıması şeklinde harici bir medyaya veya D:\ sürücünüze yedeklemenizi sağlar. Bunun anlamı şudur;
Format atmak istediğinizde Windows'u sıfırdan kurup, sürücüleri ve favori 3.parti programlarınızı yüklemek ile uğraşmaktansa bu sistem yansımasını kullanarak bilgisayarınızı bu yedeği aldığınız andaki durumuna yükleyebilirsiniz. Bu yüzden sistem yansımasını sistemde görünen hiçbir problem olmadığında ve bilgisayarınızı tam istediğiniz duruma getirdiğinizde almanız mantıklı olacaktır. Böylece 15 dakikada format atabilir ve hiçbir şey yüklemek zorunda kalmazsınız. Sistem yansımasını nasıl oluşturacağınızı ve bunu nasıl geri yükleyeceğinizi öğrenmek için buraya tıklatın.
Artık bilgisayarınızın keyfini çıkarma zamanı. ve çeşitli kişiselleştirmeler, ipuçları ve karşılaşacağınız problemler için Enpedi’deki yüzlerce makaleden yararlanabilirsiniz.
Bilgisayarınızı uzun yıllar sorunsuzca kullanmanız dileğiyle...